indiańskie nazwy miesięcy Kiowa

EARLY FEBRUARY -   LITTLE BUD MOON                        (KAGUAT P'A SAN)
EARLY MARCH -      BUD MOON                               (KAGUAT P'A)
EARLY APRIL -      LEAF MOON                              (AIDEN P'A)
LATE APRIL -       SUMMER AGANTI: I'LL MAKE IT HOT SOON   (PAI AGANTI)
LATE MAY -         SUMMER TEPGAN: GEESE GO NORTH          (PAI TEGPAN P'A)
JUNE -             SUMMER MOON                            (PAI GANHINA P'A)
LATE JULY -        LITTLE MOON OF DEER HORNS DROPPING OFF (TAGUNOTAL P'A SAN)
AUGUST -           YELLOW LEAVES MOON                     (AIDENGUAK'O P'A)
SEPTEMBER  -       MOON WHEN THE LEAVES FALL OFF
EARLY OCTOBER -    TEN-COLDS MOON                         (GAKINAT'O P'A)
LATE OCTOBER  -    WAIT UNTIL I COME                      (AGANTI)
LATE NOVEMBER -    GEESE-GOING MOON                       (TEPGAN P'A)
LATE DECEMBER -    REAL GOOSE MOON                        (GANHINA P'A)

W Górach Czarnych

W Górach Czarnych,

gdzie strumień niesie dziejów pień.

W Górach Czarnych,,

gdzie wiatr opłakuje plemion śmierć.

W Górach Czarnych,

gdzie sosna pod szkielet tipi się pnie.

W Górach Czarnych,

gdzie bizon przychodzi złożyć kości swe.

W Górach Czarnych,

gdzie wymarłe zwierzęta ukryły oblicza swe.

W Górach Czarnych        
pod skałą żółte kamienie kryją się.
W Górach Czarnych,
gdzie wśród nagich szczytów orzeł gniazdo ma.
W Górach Czarnych,
gdzie Indianin odnajduje życia sens.
W Górach Czarnych,
gdzie siedziba duchów jest.
W Górach Czarnych,
gdzie dzień Twego powrotu zbliża się.





kolejny z moich wierszy

Voices of the Wind - Native American - Beautiful Meditation

małżeństwa Indian

     Wszyscy Indianie Wielkich Równin posiadali zwyczajowe reguły,
wykluczajace zawieranie mał enstwa pomiedzy najbli szymi krewnymi, a w
niektórych plemionach nawet pomiedzy nie spokrewnionymi członkami tego
samego klanu. Jednak e szeroko rozpowszechniony zwyczaj uwzgledniał przy
zawieraniu mał enstwa w wiekszym stopniu koniecznosc zachowania wiezi
rodzinnej ni mał enska zale nosc dwojga ludzi. Tak wiec w celu zachowania
wiezi rodzinnej wdowiec enił sie z siostra swej zmarłej ony (sororat), a wdowa z
bratem zmarłego me a (lewirat). W plemionach utrzymujacych te zwyczaje
męż czyzna mógł tak e o  żenić sie z córka brata własnej ony lub z siostra ojca
własnej żony.

     Indianie Wielkich Równin uznawali wielo enstwo, to znaczy, e jeden
me czyzna mógł miec kilka on (poligamia), jednak e zazwyczaj rzadko miewali
wiecej ni po cztery lub piec, a wiekszosc mał enstw była monogamiczna
(mał enstwo jednego me czyzny z jedna kobieta). W przypadkach wielo enstwa
Indianin nie był krepowany normami sororatu, lecz przewa nie na nastepne ony
brał jej siostry, uwa ajac, e w wiekszej zgodzie beda współ yły z soba siostry ni
kilka nie spokrewnionych kobiet.

      Najbardziej rozpowszechniona forma zawierania mał enstwa u
Indian Wielkich Równin było kupno żony. Fakt kupna nie czynił z kobiety
„nabytego przedmiotu” i w niczym jej nie uwłaczał, wrecz przeciwnie, wysokosc
zapłaty odzwierciedlała wielkosc szacunku me czyzny dla przyszłej ony oraz jej
rodziny. U niektórych plemion narzeczony zamiast zapłaty swiadczył przed slubem
na rzecz przyszłych tesciów ró ne usługi, zupełnie jak wynajety pracownik, przez
okres roku lub dwóch lat, a jeszcze w innych plemionach rodzina narzeczonego i
rodzina narzeczonej obdarowywały sie wzajemnie równowartosciowymi
upominkami z okazji zawierania wiezów mał enskich. Oprócz kupna ony
praktykowano równie uprowadzanie kobiet. Taka forma zawierania mał enstwa
zostawała uznana przez społeczenstwo, je eli zwiazek zawarty w ten sposób okazał
sie trwały.
      Zawarcie mał enstwa nie było krepowane przepisami religijnymi ani
aktami prawnymi, wiec i jego rozwiazywanie nie wymagało zbyt wielkiego
zachodu. W przypadku zamieszkiwania mał enstwa u rodziny me a,
niezadowolony ma po prostu wyganiał one z chaty z wszystkimi nale acymi do
niej rzeczami i kazał wracac do domu jej ojca. Natomiast gdy mał enstwo
mieszkało u rodziny ony, ma zabierał swoje osobiste rzeczy (bron, ubranie,
konia) i odchodził do swej rodziny. Wsród wielu plemion tak me czyzna jak i
kobieta mieli prawo rozwiazywac mał enstwo. Rozwody zdarzały sie dość często,
ale wierna, pracowita żona była rzadko opuszczana przez męż a.

"Złoto Gór czarnych"

łuki Indian

indiański łuk znajdujący się w British Museum

Indianie u ywali stosunkowo krótkich łuków, chocia w czasach

pieszych wedrówek nieco dłu szych. Po zdobyciu koni, podczas jazdy wierzchem

łatwiej mo na było posługiwac sie krótszym łukiem (około 105 cm długości). Łuki

były u ywane przez Indian jeszcze przez długi czas po zdobyciu koni, poniewa

nabijanie przez lufe ówczesnych muszkietów sprawiało wiele trudności, co

uniemoż liwiało szybkie strzelanie. Łuki miały du a przewage nad muszkietami

nabijanymi przez lufe. W czasie koniecznym na ponowne naładowanie muszkietu

wprawny łucznik mógł wystrzelic z łuku od 12 do 15 strzał.

"Złoto Gór Czarnych"

wschodni Komancze - indiańskie nazwy miesięcy

January -   Toh mua                 księżyc roku

            Ukurooma mua -          średni księżyc

February -  Positsu mua -           księżyc deszczu ze śniegiem

March -     Nanabutituikatu mua -   zimny i ciepły księżyc
            Tahpooku mua -          cottonball moon

April -     Tahma mua -             księżyc nowej wiosny

May -       Totsiyaa mua -          księżyc kwiatów

June -      Puhi mua -              księżyc liści

July -      Urui mua -              gorący księżyc

            Pia mua -               obfity księżyc

August -    Tahma mua -             księżyc lata

            Ukuiyuba mua -          księżyc nowej jesieni

September - Taboo mua -             paperman moon
                

October -   Yuba mua -              księżyc pory jesieni

November -  Yubaubi mua -           księżyc przodka zimy
            Aho Tabenihtu mua -     księżyc dziękczynienia

December -  Pia utsu?i mua -        księżyc dużego zimna
            Wahi mua -              wiecznie zielony księżyc

pamiętaj kim jesteś

Lakota makata taka hela
śpiew ci w lesie ptak

Lakota makata taka hela
szepcze ci na prerii wiatr

Pamiętaj kim jesteś
prosi Cię Twa ziemia.

Pamiętaj kim jesteś,
w oczach mustanga lśni.

Lakota makata taka hela
Pamiętaj kim jesteś.
Byś po śmierci
w Krainie Łowów był

Lakota makata taka hela - (lak) kochaj swój kraj, szanuj ziemię

kolejny z moich wierszy

Fire in the Eyes - Native American Music - Apache'

Z życia codziennego Indian

„sprytny me czyzna potrafi zmusic słonce i wiatr, aby pracowały dla niego”

Powiedzenie Szejenów odnosiło sie do wykorzystywania przez Indian
Wielkich Równin słonca i wiatru do suszenia miesa i skór zwierzecych oraz do
sposobu samoczynnego obracania przez wiatr miesa pieczonego nad ogniskiem.
Ów pomysłowy sposób opiekania miesa polegał na tym, e w pobli u ogniska
wkopywano w ziemie gruba gałaz, której drugi, rozwidlony koniec wystawał do
góry. Na tym rozwidleniu opierano długi kij, którego jeden koniec przygwo d ony
był do ziemi, podczas gdy drugi wznosił sie do góry tworzac z ziemia kat ostry. Na
górnym koncu kija zawieszano na długim rzemieniu kawał miesiwa, zwisało ono
nieco z boku płonacego ognia, a wiec z dala od dymu. Posrodku rzemienia
przymocowywano wachlarzowata cienka deseczke. Dzieki niej nawet najl ejszy
podmuch wiatru skrecał rzemien, jednoczesnie obracajac mieso, gdy zas wiatr
ustawał, rzemien rozkrecał sie samoczynnie obracajac mieso w odwrotnym
kierunku. W ten sposób miesiwo opiekało sie równo ze wszystkich stron bez
pomocy rak ludzkich.

"Złoto Gór Czrnych"

indiańskie nazwy miesięcy - wschodni czirokezi

nvda kanawoga -             zimny księżyc
nvda kola -                 księżyc kości 
nvda unole -                księżyc wiatru 
nvda atsilusgi -            księżyc kwiatów
nvda gahlvsga               księżyc sadzenia
nvda seluitseiyusdi -       księżyc zielonej kukurydzy
nvda utsi'dsata' -          księżyc kukurydzy w TASSEL
nvda seluuwa`nűń`sa -       księżyc dojrzałej kukurydzy
nvda udatanvagisdi ulisdv - księżyc końca owoców
nvda udatanűń -             księżyc orzechów
nvda tsiyahloha -           HARVEST MOON
nvda ganohalidoha -         księżyc łowów
nvda gutiha -               księżyc śniegu 

Idę

Nic nie trwa wiecznie
prócz nieba i gór,
tak mówią starsi mego plemienia


Idę,
biorę mego mustanga.
Idę,
biorę łuk i strzały.
Idę,
biorę tomahawk do ręki.
Idę, 
maluję twarz w wojny barwy.
Idę,
po wolność dla tego w co wierzę.
Idę,
po wolność na wieki po śmierci



Nic nie trwa wiecznie
prócz nieba i gór,
tak mówią starsi mego plemienia

Wizja

Szlakiem 

cierpienia,

głodu i pragnienia

na równiny Manitou szli.

Szlakiem wyrzeczeń

modłów w samotności

do krainy cieni szli.

Po Wakan Tanki radę 

wojownicy orli szli

MODLITWA INDIANSKA

                                   Naprawdę wspaniały teks połączony z nastrojową muzyką,

Co potwierdza głęboką i niezwykłą duchowość Indian.

cree

Indianin z plemienia cree

Cree - z francuskiego Kristinaux, sami Cree zwali siebie Kenistonoag, a Dakotowie nazywali ich Shi-e-a-la. Nale żeli do algonkinskiej rodziny jezykowej. Zamieszkiwali w Kanadzie od Zatoki Jamesa do rzeki Saskatchewan. W pierwszej połowie XVII w. francuscy kupcy i misjonarze natkneli sie na Cree, którzy wkrótce zaczęli odgrywac wa na role jako przewodnicy i mysliwi dostarczajacy futer.  W 1667 r. angielska Hudson Bay Company rozpoczęła rywalizacje z Francuzami o wpływy na Cree.  W tym czasie Cree zawarli
przymierze z Assiniboinanai, co umoż liwiło im urządzanie wspólnych wypraw na południe, aż do Rzeki Czerwonej Północnej,  na terytorium obecnego USA, gdzie walczyli z Dakotami, Czarnymi Stopami i innymi plemionami. Broń palna oraz zachęty kompanii futrzarskich były dla Cree bodźcem do dalekich myśliwskich wypraw na zachód, północ i południe. Szlakami wytyczonymi przez nich wędrował szkocki kupiec i badacz Ameryki Północnej, urzednik kanadyjskiej North- West Fur Company, a zarazem komendant Fortu Chippewyan nad jeziorem Athabaska – Sir Alexander Mackenzie oraz inni kupcy.
 Pózniejsza historia Cree ścisłe wiązała sie z poczynaniami Hudson Bay Company i North-West Fur Company. Dzięki swej waż nej roli w rozwoju handlu futrami Cree unikneli wydziedziczenia z własnej ziemi i eksterminacji. W czasie pierwszych kontaktów z białymi liczyli 20000 głów, a obecnie jest ich około 10 000.

Komancze

W latach 1500-1550 Komancze oddzielili sie od Wschodnich Szoszonow w obecnym stanie Wyoming i odeszli na srodkowe prerie (w dzisiejszych stanach Kolorado i Kansas). Jedna, a nie jedyna, z przyczyn migracji na poludnie byly prawdopodobnie konie. Plemiona indianskie zyjace daleko na poludnie od Szoszonow zdobyly nieco koni na Hiszpanach. Bez koni Indianie preryjni byli biednymi ludzmi. Brak koni nie tylko ograniczal ich mozliwosci poruszania sie (jako zwierze transportowe sluzyl wtedy pies), czy mozliwosci lowieckie na szerokich i plaskich preriach, ale mial takze duzy wplyw na taktyke walki.

Podczas pobytu na srodkowych preriach Komancze zdobyli pierwsze konie. (Niektore zrodla mowia ze to nastapilo nawet wczesniej.) Zacheceni tym nasi Indianie zdecydowali sie opuscic srodkowe prerie i przemiescic sie jeszcze bardziej na poludnie. Byla to sluszna decyzja, w jej wyniku weszli oni w posiadanie olbrzymich ilosci wierzchowcow. Efektem tego ich mozliwosci lowieckie niezmiernie wzrosly, glod nie dziesiatowal ich wiosek. W wyniku wzrostu ludnosci wzrosla tez ilosc wojownikow, co z kolei przyczynilo sie do licznych zwycieskich wojen i potyczek z innymi plemionami i z bialymi. Zdobyte nowe ziemie i lupy uczynily Komanczow jednymi z najbogatszych Indian zyjacych na zachod od rzeki Mississippi.




A teraz troche chronologii:

1706 - pierwsza wzmianka Hiszpanow o Komanczach. Gubernator prowincji Nowy Meksyk
Francisco Cuervo y Valdes Ulibarri w swym raporcie do vice-krola pisal ze Komancze i
Utahowie szykowali sie do ataku na Apaczow wsrod ktorych zyl misjonarz hiszpanski.
(Kavanagh - "The Comanches" str. 63)
1724 - Hiszpanie pisali ze Komancze mimo zdobycia koni, nadal uzywali psow jako
zwierzat transportowych. Jakkolwiek dziewiec lat pozniej, w roku 1735, Komancze
uzywaja juz tylko koni. Oczywiscie psy pozostaly z Indianami tyle ze juz sluzyly do
innych celow.
1740 - w tym wlasnie roku Komancze weszli w posiadanie kilku sztuk broni palnej.
Nabyli ja najprawdopodobniej od handlarzy francuskich w zamian za konie i skory.
1740 - mimo ze wiekszosc Komanczow nadal zyla wzdluz rzeki Arkansas, niektorzy
z nich zaczeli docierac do rowniny Llano Estacado w zachodnim Teksasie.
1743 - Komancze docieraja do centralnego Teksasu. Odwiedzaja Hiszpanow w San
Antonio de Bexar i ... atakuja Apaczow Lipan. Tymi agresorami sa prawdopodobnie
Poludniowi Komancze (Penateka). Jest to pierwsza wzmianka o Komanczach w hiszpanskim
Teksasie.
1745 - czesc Komanczow przenosi sie z doliny rzeki Arkansas w obecnych stanach
Kolorado i Kansas, na prerie Nowego Mexyku. Biali beda nazywac ich Zachodnimi
Komanczami (Kotsoteka).
1750 - czesc z Komanczow osiedla sie na Wyzynie Edwardsa (ang: Edwards Plateau)
w srodkowo-poludniowym Teksasie, skad wypiera Indian Tonkawa i kilka mniejszych
plemion.
1779 - 1780 - epidemia ospy rozprzestrzenia sie z Nowego Orleanu zamieszkalego
przez emigrantow francuskich do Indian Wichita, a od nich do sasiednich plemion
w tym do Wschodnich Komanczow.
1780 - dochodzi do utarczek miedzy Polnocnymi Komanczami (Yamparika) a nowo
przybylymi z polnocy Kiowami. Niektorzy historycy twierdza ze strona sporna byli
Zachodni (Kotsoteka) a nie Polnocni (Yamparika) Komancze.
Pokoj miedzy plemionami Komanczow i Kiowow zostal zawarty w 1805 i od tamtego
czasu oba narody zyly w przyjazni, razem polowaly i razem walczyly.
Dzis Komancze i Kiowa zamieszkuja ten sam rezerwat.
1783 - Komancze majac az 5.000 wojownikow sa prawdziwa potega na preriach.

http://web2.airmail.net/napoleon/_INDIANIE_KOMANCZE.htm#_poczatki

indiańskie nazwy miesięcy - Assiniboini

styczeń      Wicogandu           środkowy księżyc (miesiąc)
luty         Amhanska            Księżyc długiej suszy
marzec       Wicinstayazan       księżyc chorego oka
kwiecień     Tabehatawi          Księżyc żaby
maj          Indiwiga            bezczynny księżyc
lipiec       Wahequosmewi        Księżyc pełnych liści
czerwiec     Wasasa              Księżyc czerwonych jagód
sierpień     Capasapsaba         Księżyc czarnych wiśni
wrzesień     Wahpegiwi           Księżyc żółtych liści

październik  Tasnaheja-hagikta   Striped Gopher looks Back Moon

listopad     Cuhotgawi           mroźny księżyc
grudzień     Wicogandu-sungagu   młodszy brat środkowego księżyca (miesiąca)

wiersz

Zeschła na prerii trawa

a las zrzucił z ramion barwny koc.

Odeszły  bizonów stada,

a na szarej ziemi czarnych ptaków gromada.

Lecz póki wierność dla ziemi w Was

i ogień miłości w sercach Waszych

doń płonie.

Znów zielona będzie prerii trawa, 

powrócą bizonów stada.

kolejny z moich wierszy.

Voices of the Wind - Native American - Beautiful Meditation

malowanie ciała u Indian

Indianie malowali swe ciała dla celów ochronnych przed pa lącym

słoncem, sniegiem oraz przed insektami. Równie malowali sie dla ozdoby, dla

zaznaczenia przynale nosci do niektórych stowarzyszen, na ró żne ceremonie i

obrzędy, na znak żałoby, jak i dla poinformowania ogółu o spełnieniu jakiegoś

niezwykłego czynu. Na przykład wojownik po zabiciu wroga malował swą twarz

na czarno, czyli kolorem smierci. Farby wytwarzali z roslin, minerałów i z

niektórych czesci ciała zwierzat, farbę czerwoną - z gliny zawierajacej tlenki,

czarną - ze sproszkowanego zwęglonego drewna, białą - z kaolinu, żółtą - z mchu

drzew sosnowych, zieloną - z rud miedzi.