język i mowa znaków Komanczów

Komancze mowia jezykiem nalezacym do rodziny jezykowej Uto-Azteckiej.
Jezykiem tym mowia nastepujace plemiona indianskie zamieszkujace USA:

Wschodni Szoszoni (obecnie zyjacy w stanie Wyoming)

Zachodni Szoszoni (stany: Nevada, Idaho, Utah)

Komancze 

Polnocni Pajuci (Idaho, Utah, Nevada)

Poludniowi Pajuci (Nevada)

Utahowie (Utah, Kolorado)

Pimowie (Arizona)

Papago (Arizona)

Hopi (Nowy Meksyk)
i kilka mniejszych plemion.W Meksyku jezykiem Uto-Azteckim posluguja sie:

Tarahumara 

Yaqui i Mayo

Nahuan 
i kilka mniejszych plemion.

Co ciekawe tylko Komancze mowili tym jezykiem na preriach ameryk.
A propos, sojusznicy Komanczow, Indianie Kiowa, mowili jezykiem z
grupy jezykowej Kiowa-Tanoan.

W 18 i 19 wieku wielu Komanczow, szczegolnie tych Poludniowych i Zachodnich, mowilo lamanym jezykiem hiszpanskim. Niektorzy Wschodni Komancze wladali jezykiem francuskim. W okresie zycia w rezerwacie Komancze blizej poznali jezyk angielski. Z tym ostatnim jezykiem Komancze zapoznali sie juz wczesniej, glownie podczas spotkan z handlarzami i zolnierzami w fortach Teksasu. Niestety zolnierze nie byli dobrymi nauczycielami. Po jednej z takich "lekcji" wodz Komanczow chcial pochwalic sie swoja znajomoscia jezyka ang. i tak powital jednego z oficerow: "Ja byc duzy skurw***n, Ty byc wiekszy skurw***n. My wypalic fajka pokoju." (ang: I be big motherfucker, you be bigger motherfucker. Let's smoke a pipe.)

Oto niektore slowa Komanczow tlumaczone na jezyk polski :
- - - - - jeden - Sumu
- - - - - dwa - Wahaatu
- - - - - trzy - Pahiitu
- - - - - cztery - Hayarokwetu
- - - - - piec - Mo'obetu
- - - - - mezczyzna - Tenahpu
- - - - - starszy brat - Pavi
- - - - - mlodszy brat - Tami
- - - - - kobieta - Wa'ipu
- - - - - slonce - Taabe
- - - - - ksiezyc - Mua
- - - - - woda - Paa
- - - - - pies - Sarii
- - - - - wilk - Tseena
- - - - - koń - Puuku
- - - - - bizon - Tasiwóo
- - - - - niedzwiedz - Wasápe
- - - - - puma - Pia wa'óo
- - - - - szop pracz - Paruuku
- - - - - zajac - Tamu
- - - - - skunks - Pisuníi
- - - - - wiewiorka - Wokohwi
- - - - - orzel - Kwihnai
- - - - - sowa - O'ó
- - - - - kruk - Tuwikáa
- - - - - wrobel - Huutsuu
- - - - - ryba - Peekwi
- - - - - waz / zmija - Kwasinabóo

- - - - - glowa - Paapi
- - - - - stopa - Naape
- - - - - brzuch - Sapu
- - - - - dlon - Mo'o
- - - - - palec - Tutsihtsuka
- - - - - wlosy - Piahp
- - - - - usta - Tuupe
- - - - - nos - Muubi
- - - - - ucho - Naki
- - - - - malpy - Kwasi Taivo (doslownie: ludzie z ogonami :-)

Aby porozumieć sie z plemionami mowiacym innym jezykiem Komancze, tak jak prawie wszyscy Indianie prerii, uzywali jezyka znakow. 
Wg. Krystyny Jarzabek "Zarówno Indianie, jak i naukowcy, uwazaja "mowe" gestów za niezwykle latwa. Wynika to, byc moze, stad, ze wiele z tych gestów wizualnie bardzo przypomina to, co nazywa, moze sie tez z nazywanym obiektem kojarzyc badz nawiazuje do dzialan typowych dla danej czynnosci. 
I tak na przyklad skrzyzowanie przed soba na ksztalt stozka, na wysokosci dolnej czesci twarzy, krawedzi palców wskazujacych oznacza tipi, czyli rodzaj namiotu, w jakim niekiedy mieszkali Indianie. Nasladowanie przygietymi palcami czynnosci czesania wlosów - od czubka glowy do ramienia - stanowi odpowiednik wyrazu kobieta. Nalozenie rozchylonych dwóch palców prawej dloni - wskazujacego i srodkowego - przy pozostalych palcach przykurczonych, na wewnetrzna krawedz lewej dloni, sygnalizuje pojecie kon. Rozchylone palce przywodza tutaj na mysl nogi jezdzca siedzacego na koniu." (Jarzabek - Bezglosny Jezyk Indian)
Nazwy plemion w jezyku znakow wyrazano poprzez odpowiedni uklad dloni i palcow. I tak np. imitowanie ruchu weza oznaczalo "Szoszoni", a ruch weza poruszajacego sie do tylu znaczylo "Komancze." (Jedna z nazw Szoszonow byla Snakes, czyli Węże. A Komancze byli po prostu ta częścią Szoszonow-Wezy, ktora sie oddzielila od plemienia.